MATERI
BASA SUNDA SAJAK
(PENGERTIAN, ASAL
USUL, UNSUR, CONTO SAJAK)
Materi
Basa Sunda Sajak. Hidep kungsi apal Godi Suwarna, Taufik Ismail, jeung Chairil
Anwar? bener, opatanana teh sastrawan. Opatana ge penyair, opatanana ge sohor ku
ku kaparigelanana dina ngarang jeung maca sajak.dina bahasa indonesia mah
disebutna puisi. ngan aya bedana, ari WS rendra, Chairil Anwar jeung Taufik
Ismail mah sohor dina maca sajak Indonesia. Ari Godi Suwarna mah sohorna teh
dina maca sajak basa sunda.hidep kungsi nempo Godi Suwarna waktu ker maca
sajak? mun acan,paluruh dina internet atawa tanyakeun ka ibu/bapa guru,vidio
atawa kaset maca sajak godi suwarana.mun ges nempo,cing kumaha rarasaan
hidep? bandingkeun jeung sastrawan anu maca sajak dina basa indonesia.naha
karasa aya bedana?
Hidep
tangtu di SD jeung SMP/MTS geus diwanohkeun guru guru kana perkara sajak.kumaha
wangun tulisanana,kumaha cara macana,malah mungkin wae di antara hidep aya nu
geus kungsi milu pasanggiri maca sajak. tah, ayena urang neuleuman deui perkara
sajak sunda.kumaha wangun tulisanana,kumaha adegan atawa unsur-unsurna,jeung nu
leuwih penting hideup kudu daria diajar nulis sajak jeung ngaragakeun atawa
ngadeklamasikeun sajak. Mudah-mudahan di antara hidep aya nu kabiruyungan jadi
sastrawan, pangpangna jadi pangarang sajak atawa panyaca sajak.
A. MATERI BASA SUNDA
SAJAK
1. WANGENAN SAJAK
Hidep kungsi nempo
penyair anu ngagalantangkeun sajak? Hidep kungsi ngilu pasanggiri ngagalantangkeun
sajak? Lamun enggeus, tangtu hidep boga pangalaman anu mandiri. Lamun acan,
tangtu hidep bisa diajar. Memeh prung ngagalantangkeun sajak, ayeuna urang guar
heula perkara sajak.
Naon ari puisi? Dina
sastra Indonesia, nu disebut puisi teh sarua hartina jeung sajak dina sastra
Sunda. Ari dina sastra Sunda, puisi teh hartina lega pisan, ngawengku
sababaraha jenis karya sastra, kaasup sajak, mangrupa bagian tina puisi.
Leuwih jelasna, nu
dimaksud dina puisi dina sastra Sunda nyaeta wanda basa karangan anu rakitanana
biasana mah pinuh ku wirahma, kauger ku wangunana jeung ku diksina: lain dina
ungkara kalimah cara dina basa sapopoe atawa cara mangun prosa. Puisi Sunda teh
rea rupana, aya nu kagolong puisi heubeul (buhun, tradisional) jeung aya nu
kagolong kana puisi anyar. Puisi heubeul aya nu ngawujud carita, naratif
(carita pantun, wawacan). Aya anu henteu ngawujud carita; rupa-rupa puisi
mantra (jangjawokan, singlar, jampe, asihan), sisindiran (rarakitan, paparikan,
wawangsalan) , kakawihan (barudak), sa’ir (pupujian, sawer, jst), pupuh
(dangding, guguritan). Ari anu kaasup puisi anyar nyaeta sajak.
Cindekna, sajak nyaeta
salah sahiji sastra Sunda anu direka dina wangun basa ugeran (puisi). sanajan
ditulis dina wangun ugeran, tetela sajak mah teu pati kauger ku patokan-patokan
jumlah engang saban padalisan jeung jumlah padalisan dina saban pada saperti
dina pupuh atawa sisindiran.
2. KAMEKARAN SAJAK
SUNDA
Dumasar kana asal-usulna,
sajak teh mangrupa karya sampeuran anu jplna tina sastra deungeun, nyaeta
pangaruh tina sastra Eropa. Eta karya teh asup tur jadi banda sastra Sunda di
mimiti kira-kira taun 1946, nalika para pangarang Sunda, hususna pangarang
ngora, mimiti kasengsrem tur mikaresep ngareka basa dina wangun sajak.
Pangarang Sunda anu naratas gelarna sajak nyaeta Kis WA.
Sabada ditaratas ku Kis
WS, sajak Sunda terus mekar nepika kiwari. Lian tina rea sajak anu dimuat dina
majalah jeung koran basa Sunda, saperti Mangle, Cupumanik, Galura, jeung Koran
Sunda, oge rea karya anu geus dibukukeun mangrupa antologi. Sababaraha judul
buku kumpulan sajak Sunda jeung pangarangna, diantarana : Lalaki di Tegal Pati
karya sayudi (1963), Jante Arkidam karya Ajip Rosidi (1967), Tepung di Bandung
karya Rahmat M.Sas. Karana, Wasiat konglomerat karya Taufik Faturohman, Lalaki
Langit karya Juniarso Ridwan, Jagat Langit karya Godi Suwarna, Maung Bayangan
karya Etti R.S, Jamparing Hariring karya
Dedy Windyagiri, Aya Naon di Cinaon karya Wahyu Wibisana, Kidang Kawisaya karya
Retty Isnendes, Katiga karangan Yayat Hendayana (1957), Gondewa karangan Etty
RS (1987), Jiwalupat karangan Godi Suwarna (2007), jeung rea deui.
3. ADEGAN (STRUKTUR;
UNSUR) SAJAK
Sajak teh mangrupa
ungkara pikiran, rasa jeung gagasan pangarang, nu ditepikeun pikeun
ngagambarkeun hiji pasualan. Eta pasualan teh asalna bisa dina kanyataan
kahirupan sapopoe, bisa oge ukur reka cipta pengarang sabada ngaliwatan proses
imajinasi jeung kontemplasi, anu satuluyna dijanggelekkeun dina wangun rakitan
basa anu endah.
Biasana sajak mah
ditulis dina wangun ungkara konotatif (kiasan). Ku kituna sajak mah aya kalana
hese dipikahartina, lantara ari ungkara konotatif mah loba salib jeung siloka.
Beda jeung harti denotatif anu ngungkabkeun harti sajalantrahna. Tapi najan
kitu, tetep we unggal sajak mibanda ma’na jeung amanat keur nu macana. Ku
kituna, tangtu bae sajak teh mibanda unsur-unsur pangwangun anu ngadeudeul kana
jenglengan rumpakana eta. Eta unsur-unsur teh diantarana:
a. Jejer (Tema)
Tema teh gagasan poko
anu rek ditepikeun ku pangayak ka nu maca. Tema dina sajak rupa-rupa, aya tema
kaagamaan, kamanusiaan, cinta ka lemah cai, jste. Upamana wae sajak “Tanah
Sunda” di luhur teh nyaritakeun kaayaan tanah Sunda anu keur harengheng. Jadi
bisa dicindekkeun temana teh ngeunaan cinta ka lemah cai (sarakan).
b. Nada jeung Suasana
Nada teh sikep pangayak
ka n maca. Tina sikep pangayak ngabalukarkeun ayana suasana nu karasa ku nu
macca. Geura titenan pada sempalan sajak “Tanah Sunda” ieu di handap.
Hejo pagunungan paul
lautan
Taya kamarasan ngan
katugenahan
Hejo pagunungan paul
lautan
Taya katengtreman ngan
ancaman
Dumasar pada sajak di
luhur, katangen sikep pangajak teh hayang ngabejaan ka nu maca yen najan tanah
Sunda teh endah, tapi tetep hendteu tengtrem tur loba ancaman. Tina sikep eta
urang salaku nu maca bisa ngarasa keueung jeung ngahanjakalkeun ku kaayaan kitu.
c. Rasa
Rasa teh ngajiwaan eusi
sajak. Rasa dina sajak bisa kapanggih sabada dibaca. Naha dibacana teh
digorowokeun, digalantangkeun, dihariringkeun atawa dilenyepan dina jero hate.
Sajak “Tanah Sunda” upamana, moal kapanggih rasa eusina mun dibacana ukur dina
jero hate. Sabalikna baris kapanggih tur karasa kumaha keueungna, mun macana
digorowokeun atawa digalantangkeun.
B. NGAGALANTAKEUN SAJAK
Ieu dihandap aya teks
sajak. Pek ku hidep ngagalantakeun di hareupeun babaturan sakelas. Bagilir wae
saurang-saurang, anu sejenna ngaregepkeun sing daria.
TANAH SUNDA
Karya : Ajip Rosidi
Héjo pagunungan
Paul lautan
Héjo
Paul
Langit na haté kuring
Masing dimana kuring
nangtung
Masing kamana kuring
leumpang
Tanah lémbok tempak
bumetah
Angin nyeot nyiuman
tarang
Masing dimana anjeun
nunjuk
Masing iraha anjeun
cumeluk
Kuring mo mumpang ,
kuring rék datang
Neueulkeun tarang ,
neueulkeun jantung
Kuring tungtung
teteupan
Kuring tungtung
Teteupan
Tuntung bedil
Ngincer dada
Kuring geus nyaksian
getih ngabayah
Getih maranehna nu
mikacinta anjeun
Kuring geus nyaksian
panon carelong tanggah
Jasadnu ruksak
ngalungsar na dada anjeun
Héjo pagunungan , paul
lautan
Taya kamarasan ngan
katugenahan
Héjo pagunungan , paul
lautan
Taya katengtreman ,
ngan ancaman !